آنچه معلمان ابتدایی باید درمورد کتاب فارسی بدانند

آنچه معلمان آموزش ابتدایی باید در مورد کتاب فارسی بدانند:

طبقه بندی وتفکیک کتاب های فارسی

ازآنجا که مهارت های زبانی دارای دوماهیت شفاهی و کتبی است، لذا به منظور بهبود روند یاددهی ویادگیری آموزش زبان فارسی،برای اولین بار درتاریخ زبان آموزی ایران، کتاب های فارسی ابتدایی دردونسخه تفکیک وتدوین شده است. درتدوین وسازمان دهی این کتاب ها، هم به ماهیت درس وهم به شرایط سنی ونیازهای مخاطبان توجه گردیده است. کتاب های فارسی ابتدایی را درمقایسه با شرایط قبلی می توان در دو بخش بررسی نمود:


الف)کتاب فارسی بخوانیم وبنویسیم اول دبستان درچهاربخش کاملا مستقل ومشخص ودر22 درس تنظیم شده است: بخش اول نگاره ها که شامل دوازده مفهوم کلان مختلف اجتماعی است : خانواده، خانه، خیابان، مدرسه، کلاس، بوستان،طبیعت، روستا، باغ وحش، مسجد، بازار و عیدنوروز.ساختار هرنگاره درکتاب بخوانیم ازسه قسمت تشکیل می شود: تصویربزرگ - تصاویرکوچک همراه با کلمه – فعالیت های یادگیری


بخش دوم نشانه 1 شامل 30 نشانه زبان فارسی و 12 درس است : آ ب د م ت ر ز ه ن خ ش ک گ ل و او ای پ ج چ ف ق ی ه . درهردرس 2تا 3 نشانه (حرف) آموخته می شود . ساختار هرنشانه درکتاب بخوانیم ازپنج قسمت تشکیل می شود: تصویربزرگ- تصاویرکوچک همراه با کلمه – متن نوشتاری- نشانه جدید- فعالیت های یادگیری


بخش سوم نشانه 2 شامل 10 نشانه زبان فارسی و12 درس است: ص ض ط ظ ذ ع غ ح ث . درهردرس 1 نشانه (حرف) آموخته می شود . ساختار هرنشانه درکتاب بخوانیم ازچهار قسمت تشکیل می شود: متن نوشتاری- تصویربزرگ- نشانه جدید- فعالیت های یادگیری


بخش چهارم روان خوانی شامل چهارمتن خواندنی ساده است. درهرچهاربخش فعالیت ها شامل تمرین هایی با عنوان : گوش کن و بگو ، درست و نادرست ،ببین وبگو، بگرد و پیدا کن، به دوستانت بگو، بازی یا نمایش، کتاب خوانی و با هم بخوانیم (شعر ) است .


درکتاب بنویسیم، متناسب با هر بخش ازکتاب بخوانیم تمرین ها وفعالیت هایی برای تقویت دست ، هماهنگی چشم و دست ،تقویت خط نویسی، تقویت املا ، جمله سازی ،نگارش و ... طراحی وتدوین شده است .


ب)کتاب های فارسی بخوانیم وبنویسیم دوم تا پنجم درهشت فصل طبقه بندی وتنظیم شده است.درهرکتاب 22درس وجود دارد.درس اول هرکتاب با تحمیدیه و درستایش خدا آغازمی شود.درپایان هرفصل یک افسانه برای تقویت روان خوانی گنجانده شده است.عنوان فصول ازپایه دوم تا پنجم ثابت است اما درروندی محسوس ومنطقی سطح درس ها ازآسان به دشوار وازعینی به انتزاعی تنظیم گردیده است.ساختارهردرس درکتاب بخوانیم سه قسمت شامل متن نوشتاری بلند،تصویر،فعالیت(تمام تمرین های پای اول به اضافه دو فعالیت واژه آموزی ونکته ها) است. درکتاب های بنویسیم پایه های دوم وسوم به ازای هر درس هفت صفحه تمرین برای تقویت مهارت های نوشتای وجود دارد اما درکتاب های بنویسیم پایه های چهارم وپنجم به ازای هر درس هشت تمرین وجود دارد با این تفاوت که در این کتاب ها صفحه مستقلی برای انشا پیش بینی گردیده است.

استفاده هم زمان از خط خوانداری و نوشتاری


برای نخستین بار در تاریخ زبان آموزی کشور ، به شکلی هدف دار درکتاب های درسی "بخوانیم" برای خواندن از خط نسخ اصلاح شده (خط کودک) ودرکتاب های "بنویسیم" برای نوشتن از خط تحریری(آموزان) استفاده شده است.با توجه به توان کودکان دبستانی که قادر به گرته برداری سریع از امور و پدیده ها هستند، انتظار می رود دانش آموزان پایه اول از همان روزهای آغاز سال تحصیلی، شکل دیداری نوشته ها را به حافظه بصری بسپارند و از روی آن ها رونویسی کنند تا به مرور در پایه های بالاتر خطی خوش و خوانا داشته باشند.

استفاده از قصه و داستان برای آموزش مفاهیم وموضوعات


درکتاب های قبلی خود داستان به عنوان معیار و ملاک اصلی در تنظیم محتوا انتخاب می شد اما در کتاب های بخوانیم وبنویسیم مفاهیم وموضوعات معیار انتخاب داستان ها هستند.ازطرف دیگرچون کودکان از طریق داستان مفاهیم را بهتریاد می گیرند،ازداستان زیاد بهره گرفته شده است. دلایل استفاده از قصه درمحتوای کتاب های بخوانیم وبنویسیم عبارت است از:


- آموزش راحت تر و محسوس تر مفاهیم ارزشی ودینی


- آموزش غیرمستقیم نکات وآموزه های تعلیمی واخلاقی


- گسترش و توسعه گنجینه واژگانی وافزایش تجارب زندگی


- ایجاد رغبت وعلاقه به مطالعه وکتاب خوانی


- بسترسازی برای تقویت مهارت خواندن و درک مطلب

 

بسترسازی برای التذاذ ادبی وعلاقه مندی به شعر


با توجه به این که گوش کودکان با کلام موزون مأنوس است و برای بر قراری ارتباط با دنیای بیرون ، شعر را به سخن منثور ترجیح می دهند و با توجه به این که شعر بخش عظیمی از فرهنگ و تمدن گذشته ایرانی را تشکیل داده است؛ در پایان بسیاری از درس ها، یک شعر مناسب قرارگرفته است.از اولین روز کلاس ، معلم ابتدا شعرها را می خواند تا دانش آموزان فقط گوش دهند.در مراحل بالاتر می توانند آنها را بطور مستقل یا گروهی در کلاس بخوانند .


برای آن که لذت شعرخوانی از طریق تدریس معلم ومعنی کردن ابیات و تاکید برحفظ اشعاردرامتحان ازبین نرود؛شعرموردنظردرپایان درس ودر بخش فعالیت ها قرارگرفته است تا دانش آموزان آن را به صورت گروهی هم خوانی قرائت کنند.این رویه باعث شده تا میزان شعرخوانی و حفظ شعر در دانش آموزان به طورقابل ملاحظه ای افزایش یابد.هرچند معلمان اصرار بر تدریس اشعار واختصاص نمره درامتحان به حفظ شعر دارند،مشاهدات وبازدیدهای کلاسی نشان می دهد کودکان بیش ازگذشته به شعرخوانی وحفظ آن علاقه نشان داده اند.

پیش بینی فرصت مناسب برای تقویت مطالعه وکتاب خوانی


برنامه مطالعه و کتاب خوانی طی سال ها ی گذشته به شکل های گوناگون ، گاه ازطریق امور تربیتی وگاه ازطریق مربیان ورزشی تقویت شده است.دربرنامه درسی زبان آموزی به طور مشخص فرصت هایی برای تقویت جدی این موضوع پیش بینی گردیده است. در بخش پایانی فعالیت های بسیاری از درس ها ی بخوانیم ،تمرینی برای کتاب خوانی درنظرگرفته شده است که معلم به طور رسمی به اجرای آن می پردازد.اومی تواند درپایان هفته ،کتاب قصه ای را که درآخرکتاب بخوانیم معرفی شده ،انتخاب کرده و درکلاس قرائت کند.درفهرست پایانی،مشخصات 55 کتاب داستان آمده است که معلم و دانش آموزان به انتخاب خود 22 کتاب را در 22 هفته می خوانند.علاوه براین برای ایجاد علاقه به مطالعه وتقویت کتاب خوانی درپایان هرفصل ازکتاب بخوانیم پایه های دوم تا پنجم متنی با عنوان روانخوانی قرار دارد که معلم آن را با شیوه های گوناگون قصه خوانی درکلاس اجرا می کند.

امکان سازی برای استفاده ازاستعدادها وتوانمندی های معلمان ودانش آموزان


برنامه درسی زبان آموزی با اتکا به اصل انعطاف پذیری ، به گونه ای طراحی شده است که پاسخگوی نیاز دانش آموزان مناطق گوناگون با گویش های خاص محلی باشد . تمرینهای کتابهای بخوانیم و بنویسیم به نحوی هستند که معلم و دانش آموز به طورقالبی عمل نمی کنند ، بلکه می توانند به ابتکار خود و به تناسب شرایط کلاس ، تمرینهای مشابهی را درکلاس و کتاب طرح کنند. انعطاف پذیری در روشهای تدریس نیز مشهود است ، به نحوی که معلم ملزم و مجبور به استفاده از روش خاصی نیست . ساختار درسها و فعالیت ها طوری است که می توان هم از طرح همیاری و مشارکتی و هم از طرح تدریس سنتی بهره گرفت. از دیگرنشانه های انعطاف پذیری برنامه درمحتوا، پیش بینی درس آزاد در کتاب فارسی است تا معلمان ، با توجه به هدفهای برنامه و شرایط محل زندگی دانش آموزان ، محتوایی مناسب تهیه و تدوین کنند.علاوه بر این درتمرین گوش کن وبگو پایه های دوم وسوم وتمرین درک ودریافت پایه های چهارم وپنجم جای خالی پیش بینی شده تا معلمان به همراه دانش آموزان خودشان پرسشی مناسب طرح نمایند.

فعال سازی مهارت درست نویسی واحدهای زبانی(املا)


دربرنامه درسی زبان آموزی دوره ابتدایی جهت گیری خاصی به درس املا وجود دارد.این درس درگذشته به عنوان یک درس غیرفعال تلقی می شد وبه همین دلیل معلم سعی داشت با گفتن دیکته از درس های کتاب فارسی ،املای کلمات واصطلاحات را تمرین وتقویت کند واملا فقط به املا ی تقریری واملای پای تابلو محدود می شد اما درکتاب های بخوانیم وبنویسیم برای فعال سازی املا راهکارهایی متنوع پیش بینی شده است ازقبیل:1- تمرین ها ی املایی مانند ساختن کلمه با حرف وهجا،تکمیل کلمه با حرف،نوشتن نام تصویر،پیداکردن کلمات تشدیددار،مرتب کردن کلمات به ترتیب حروف الفبا،ساختن کلمه با پیشوند و پسوند،رونویسی ازجملات وکلمات دارای حرف خاص،تکمیل جمله با انتخاب کلمه مناسب،نوشتن کلمات درجدول و...2- توصیه به معلمان جهت کاهش بعد آزمونی املا وافزودن بعد آموزشی به زنگ املا ، به این معنی که حداقل در هر ماه دریک زنگ املا معلم به آموزش نکات املایی می پردازد.3- با توجه به اینکه درکتاب بنویسیم تمرین هایی برای تقویت املا گنجانده شده است،به معلمان توصیه شده تا درکناراملای تقریری تعدادی تمرین املا یی نیزطرح کنند.4- ازآنجا که املا تمام کلمات کتاب های درسی را دربرمی گیرد،توصیه شده گاهی معلمان ازمتن ها،جملات وکلمات سایرکتاب های درسی نیزاملا بگویند. 4- معلمان تنها به زنگ املا اکنفا نکنند و درتمام جلسات زبان آموزی به تمرین املا بپردازند.

اهمیت دادن به نگارش خلاق در کنار نگارش ساده


یکی دیگر از نمودهای نوآوری در کتاب های فارسی ،جهت گیری ویژه نسبت به مهارت نوشتن پیشرفته یا نگارش وانشا است. درکتاب های قبلی انشا بیشتر به جمله سازی و نوشتن انشا در دفتر خلاصه می شد اما در کتاب هاب بخوانیم وبنویسیم ، برنامه خاصی برای تقویت نگارش وجود دارد.با توجه به این که کودکان در این سنین، تخیلات را دنیای واقعی می پندارند ودرنتیجه توانایی پرورش تخیل برایشان راحت تر است، سعی شده است ضمن اهمیت دادن به نگارش ساده مثل جمله سازی ،نامه نگاری و خاطره نویسی به نگارش خلاق نیزتشویق شوند. چنان که درتمرین های کتاب بنویسیم، تعداد متنوعی از فعالیت های خلاقانه نگارشی پیش بینی شده است. این امرنه تنها تفکر و خلاقیت را رشد می دهد، بلکه جرأت کودکان را برای تسلط در نوشتن نیز بالا می برد.دربرنامه جدید مهارت نگارش با سیری طبیعی وملایم براساس اصول زبان آموزی طراحی شده است. به نحوی که دانش آموزان درپایه اول قادر به نوشتن جمله های کوتاه می شوند.تمرین هایی مانندجمله سازی با تصویر،جمله سازی با کلمه،مرتب کردن جملات درهم ریخته،شرح تصویر،توصیف خیالی مثل« اگربه جای ... بودی چه می کردی؟» ، نوشتن خلاصه فیلم یا کارتون،نوشتن ادامه داستان،نوشتن قصه با چند کلمه ،مقایسه وطبقه بندی کردن،پیش بینی یک صفحه ازکتاب بنویسیم به انشا و ....